Όραμα ή πραγματικότητα;
Γράφει η Felisa Tibbitts
Η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αποτελεί μια, προσανατολισμένη στην πρακτική, έκφραση των υψηλών ιδανικών της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΔΔΑ), συμπεριλαμβανομένων της ισότητας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Όπως και με άλλες εκπαιδευτικές διαδικασίες, η εκπαίδευση και η μάθηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα περιέχουν στοιχεία γνώσης, δεξιοτήτων και στάσεων, τα οποία θα πρέπει να συνάδουν με τις αναγνωρισμένες αρχές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα οποία θα πρέπει να ενδυναμώνουν τα άτομα και τις ομάδες για την αντιμετώπιση της καταπίεσης και της αδικίας. Τα Ηνωμένα Έθνη προσφέρουν περαιτέρω εξηγήσεις σχετικά με το τι περιλαμβάνει η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα:
(α) Εκπαίδευση πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία περιλαμβάνει την παροχή γνώσεων και κατανόησης των κανόνων και αρχών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις αξίες που τα στηρίζουν και τους μηχανισμούς προστασίας τους;
(β) εκπαίδευση μέσω των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία περιλαμβάνει τη μάθηση και τη διδασκαλία κατά τρόπο που σέβεται τα δικαιώματα τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών· και
(γ) Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία περιλαμβάνει την ενδυνάμωση των ατόμων, ώστε να απολαμβάνουν και να ασκούν τα δικαιώματά τους και να σέβονται και να υπερασπίζονται τα δικαιώματα των άλλων (Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, 2011).
Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελεί μια τολμηρή προσπάθεια, για να επηρεαστούν οι νόμοι και η κρατική συμπεριφορά, αλλά και για να συνδεθούν τα ανθρώπινα δικαιώματα με την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναγνωρίζει ότι, για να γίνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ένα νομικό και ηθικό πλαίσιο που είναι αυτονόητο στην πολιτική “κουλτούρα” μιας χώρας, πρέπει η ίδια να αποτελεί μέρος του ιστού των αξιών που εφαρμόζονται στην καθημερινή ζωή.
Στον τομέα των αναλυτικών προγραμμάτων, περισσότερες από 83 χώρες σε διάφορες περιοχές του κόσμου έχουν υιοθετήσει την εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη νομοθεσία, τα έγγραφα πολιτικής και τα προγράμματα σπουδών από τη δεκαετία του 1990. Μελέτες σε εγχειρίδια έχουν επίσης δείξει δραματική αύξηση του αριθμού των φορών που αναφέρονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, με αυξήσεις πιο έντονες στην Αφρική, την Ασία και τη Δύση και λιγότερο έντονες –αν και εξακολουθούν να βελτιώνονται– στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή (Moon, 2009).
Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλές χώρες διασταυρώνεται με την εκπαίδευση για τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη, υιοθετώντας τις βασικές έννοιες της εκπαίδευσης για την ιδιότητα του πολίτη και εφαρμόζοντας τις οικουμενικά, αλλά και κριτικά. Με τον τρόπο αυτό, οι γνώσεις σχετικά με βασικές έννοιες, γεγονότα και ζητήματα πολιτικής διάθεσης και πολιτικών δεξιοτήτων εφαρμόζονται στους τομείς της παγκόσμιας κοινωνικής ευθύνης, της δικαιοσύνης και της κοινωνικής δράσης.
Η Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έχει τόσο νομικές όσο και κανονιστικές διαστάσεις. Η νομική διάσταση ασχολείται με το περιεχόμενο σχετικά με τα διεθνή πρότυπα ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως αυτά ενσωματώνονται στην ΟΔΑΔ και σε άλλες συνθήκες και συμβάσεις, στις οποίες προσυπογράφουν οι χώρες. Τα πρότυπα αυτά περιλαμβάνουν τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, καθώς και τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά. Τα τελευταία χρόνια, τα περιβαλλοντικά και συλλογικά δικαιώματα έχουν προστεθεί σε αυτό το εξελισσόμενο πλαίσιο. Αυτή η προσέγγιση προσανατολισμένη στο νόμο αναγνωρίζει τη σημασία της εποπτείας και της λογοδοσίας, για να διασφαλιστεί ότι οι κυβερνήσεις τηρούν το γράμμα και το πνεύμα των υποχρεώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ταυτόχρονα, η Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι μια κανονιστική και πολιτισμική επιχείρηση. Η διαδικασία της εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα προορίζεται να είναι αυτή που παρέχει δεξιότητες, γνώσεις και κίνητρα στα άτομα, προκειμένου να μεταμορφώσουν τη ζωή και την πραγματικότητά τους, έτσι ώστε να είναι πιο συνεπείς με τους κανόνες και τις αξίες των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Για το λόγο αυτό, προωθούνται ευρέως διαδραστικές, μαθητοκεντρικές μέθοδοι.
Οι ακόλουθες παιδαγωγικές προσεγγίσεις είναι αντιπροσωπευτικές εκείνων που προωθούνται από τους υποστηρικτές της Εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα:
– Βιωματική και επικεντρωμένη στη δραστηριότητα: περιλαμβάνει την επίκληση των προγενέστερων γνώσεων των μαθητών και την προσφορά δραστηριοτήτων που βγάζουν στην επιφάνεια τις εμπειρίες και τις γνώσεις των μαθητών.
– Διατύπωση προβλήματος: πρόκληση απέναντι στην προηγούμενη γνώση των μαθητών.
– Συμμετοχική: ενθάρρυνση συλλογικών προσπαθειών για την αποσαφήνιση εννοιών, ανάλυση θεμάτων και υλοποίηση δραστηριοτήτων.
– Διαλεκτική: απαιτεί από τους μαθητές να συγκρίνουν τις γνώσεις τους με εκείνες άλλων πηγών.
– Αναλυτική: ζητά από τους μαθητές να σκεφτούν, γιατί είναι τα πράγματα, όπως είναι, και πώς έφτασαν σε αυτό το σημείο.
– Θεραπευτική: προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές σχέσεις.
– Προσανατολισμένη στη στρατηγική σκέψη: κατευθύνει τους μαθητές να θέσουν τους δικούς τους στόχους και να σκεφτούν στρατηγικούς τρόπους για την επίτευξή τους.
– Προσανατολισμένη στον στόχο και τη δράση: επιτρέπει στους μαθητές να σχεδιάζουν και να οργανώνουν δράσεις σε σχέση με τους στόχους τους.
Η εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο σχολικό περιβάλλον προσαρμόζεται στην ηλικία των μαθητών και στις συνθήκες των εθνικών/τοπικών εκπαιδευτικών πολιτικών και σχολείων. Αναπτυξιακά και εννοιολογικά πλαίσια για την Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν αναπτυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη και διάφορες ΜΚΟ. Αυτά τα πλαίσια βοηθούν στη διατύπωση στόχων για την Εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, δείχνοντας τόσο το τι έχει κοινό, όσο και το τι προσφέρει σε σχέση με άλλες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που προωθούν αξίες, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη.
To άρθρο προέρχεται από το ανοιχτό υλικό εκπαίδευσης-επιμόρφωσης του erasmus+ (KA2) προγράμματος STEP UP-DC (Student teachers’ practices for democratic culture) που συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή [2019-1-EL01-KA203-062449] και υλοποιήθηκε από το ΕΚΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Leeds Beckett University, Agora και European Wergeland Centre (https://www.stepup-dc.eu/el/). Στο πρόγραμμα του STEP UP-DC στηρίζεται το πρόγραμμα του Learn Inn ΕΚΠΑ, με τίτλο “Παιδαγωγικές προσεγγίσεις, Μέθοδοι Διδασκαλίας και Αξιολόγησης για μια Δημοκρατική Εκπαίδευση” διάρκειας 3 μηνών | 100 ωρών, το οποίο παρακολουθούν δωρεάν όλοι και όλες οι σπουδαστές που επιλέγουν πρόγραμμα διάρκειας μεγαλύτερο των 6 μηνών.
