Γράφει ο Γιώργος Κόρδης
Η επάνοδος της εκκλησιαστικής τέχνης στη βυζαντινή ζωγραφική -μετά από την 100χρονη παρένθεση της νατουραλιστικής ζωγραφικής (ναζαρηνής) – που στην Ελλάδα συνέβη μετά από τη δεκαετία του 1930 χαιρετίστηκε με χαρά από τους εκκλησιαστικούς κύκλους που επιθυμούν τη διατήρηση της παράδοσης στον χώρο της χριστιανική λατρείας. Είναι πραγματικά πολύ καλό να παρατηρεί κανείς την για αιώνες αδιάσπαστη εικονογραφική παράδοση να συνεχίζει το δρόμο της και να υπηρετεί την ορθόδοξη λατρεία. Μετά την επάνοδο αυτή η δημιουργία των εικόνων στηρίχτηκε ως επί το πλείστον στην αντιγραφή παλαιών προτύπων τα οποία προέρχονται από διαφορετικές στυλιστικές τάσεις που αναπτύχθηκαν στην Βυζαντινή επικράτεια η στις άλλες ορθόδοξες χώρες (Ρωσία, Σερβία Ρουμανία, Βουλγαρία). Τα πρώτα χρόνια η παραγωγή αυτή στηρίχτηκε στην προσωπική επιλογή τών εικονογράφων και στη λεπτότητα του αισθητήριου τους. Βλέπουμε για παράδειγμα τον Φώτη Κόντογλου στην Ελλάδα ή τον Λ. Ουσπένσκυ στη Γαλλία να επιλέγουν τα πρότυπα στα οποία θα στηριχτούν και τα αντιγράφουν με περισσότερη η λιγότερη ακριβεια και πιστότητα2 . Επειδή τα πρώτα αυτά χρόνια οι πρωτοπόροι αυτοί εικονογράφοι διέθεταν ιδιαίτερη ευαισθησία και επειδή η ζήτηση των βυζαντινότροπων εικόνων δεν ήταν μεγάλη δεν υπήρχε πρόβλημα.
Η εστία εξάλλου του αγώνα τους την περίοδο αυτή ήταν να πείσουν τους συγχρόνους τους ότι η επάνοδος στην βυζαντινή παράδοση ήταν αναγκαία και απαραίτητη.
Μετά όμως από την πρώτη αυτή μεταβατική περίοδο εμφανίστηκαν τα προβλήματα. Τώρα υπήρχε ανάγκη μεγάλης παραγωγής εικόνων και επομένως πολλοί άνθρωποι προσήλθαν για να υπηρετήσουν την τέχνη της εικονογραφίας. Αυτό που συνέβη τουλάχιστον στην Ελλάδα ήταν το φαινόμενο της τυποποίησης της εικονογραφικής τέχνης και της κωδικοποίησης των ζωγραφικών λύσεων. Έτσι η τέχνη της εικόνας άρχισε να διδάσκεται τυποποιημένα και κατέληξε σε μια σειρά άκαμπτων και στατικών κανόνων. Ο καθένας χωρίς να έχει κανένα χάρισμα και ικανότητα στη ζωγραφική μπορούσε να φτιάξει μια εικόνα.
Τα αποτελέσματα της πρακτικής αυτής η οποία δυστυχώς επενδύθηκε και με θεολογικό περιεχόμενο ως δήθεν διατήρηση της παράδοσης ήταν πολύ άσχημα και σοβαρά. Η τέχνη της εικόνας η οποία στο παρελθόν δημιούργησε πολιτισμό και παρήγαγε ζωγραφικές λύσεις πολύ σημαντικές κατέληξε να είναι απλή χειροτεχνία χωρίς καμία ζωγραφική αναζήτηση.
Το πρόβλημα είναι υπαρκτό και γίνεται αμέσως ορατό αν μετρήσουμε αυτό που σήμερα συμβαίνει με τα δεδομένα της εικονογραφικής παράδοσης και στο πλαίσιο της ιστορίας της εικονογραφικής τέχνης. Ουδέποτε στο παρελθόν υπήρξε το φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σήμερα. Ουδέποτε δηλαδή οι εικονογράφοι αντέγραφαν με τέτοιο τρόπο εικόνες του παρελθόντος. Βεβαίως σέβονταν τους εικονογραφικούς τύπους και το γενικό ζωγραφικό σύστημα, διότι είναι στοιχεία με δογματικό βάρος και περιεχόμενο αλλά σε στυλιστικό επίπεδο δημιουργούσαν αδιαλείπτως.
Με βάση λοιπόν την προβληματική αυτή κατάσταση, που διαπιστώνουμε στην σημερινή εικονογραφική παραγωγή ας έρθουμε τώρα να δούμε τη συμβαίνει σήμερα στον χώρο της εκπαίδευσης των νέων εικονογράφων. Πώς οι άνθρωποι αυτοί που έχουν ταλέντο και πόθο μαθαίνουν την τέχνη εικόνας; Τι μαθαίνουν, και πού κατευθύνονται από τους δασκάλους τους;
