Γράφει η Λήδα Αναγνωστάκη
Σε συνέχεια του προηγούμενο άρθρου συνεχίζουμε για το πώς μιλάμε στα παιδιά για τα δύσκολα που συμβαίνουν γύρω μας.
Οκτώβριος 2023, Νηπιαγωγείο, 20 παιδιά, μεικτό τμήμα, την ώρα που γίνεται συζήτηση για τον πόλεμο του 1940 με αφορμή την γιορτή της 28ης Οκτωβρίου που πλησίαζε.
Ο Μάνος πετάγεται: «Κυρία, ξέρετε εσείς εκείνη την χώρα που έχει τώρα πόλεμο; Εκείνες τις δυο που μαλώνουν, την Ουρανία και την Ρωσία; Και εκεί τώρα δεν έχουν σχολεία και δεν έχουν σπίτια να μείνουν; Δηλαδή εκεί δεν επιτρέπεται να πηγαίνουν σχολεία τα παιδιά;» Η εκπαιδευτικός σάστισε για λίγο, αλλά σε λίγο απάντησε ότι γνωρίζει για τον πόλεμο που γίνεται και ότι εκεί τα πράγματα είναι πράγματι δύσκολα για όλους, αλλά συνέχισε προσθέτοντας ότι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -που άλλωστε ήταν η περίοδος που μελετούσαν- συμφωνήθηκε από τις Ευρωπαϊκές χώρες πως δεν θα υπάρξει ξανά πόλεμος μεταξύ τους. Προσπάθησε με αυτό το εν μέρει σωστό ιστορικό γεγονός, να εμφυσήσει ασφάλεια στα παιδιά. (Σε μεταγενέστερη σκέψη, η εκπαιδευτικός σκέφτηκε ότι ίσως προσπαθούσε να εμφυσήσει ασφάλεια και στην ίδια…) 
Στην τάξη δεν είχε γίνει αναφορά σε κάποιον πιο σύγχρονο πόλεμο (είχαν μιλήσει μόνο για τον πόλεμο του ’40). Γενικότερα, με αφορμή τις εθνικές εορτές στις τάξεις του νηπιαγωγείου οι εκπαιδευτικοί μιλούν για πολέμους, αλλά το θέμα μοιάζει να αντιμετωπίζεται πάντα με έναν τρόπο σαν ο πόλεμος να ανήκει σε ένα πολύ μακρινό παρελθόν, μακριά από τα παιδιά και από την Ελλάδα. Σαν ένα γεγονός που συνέβη μια – δυο φορές και δεν χρειάζεται να ανησυχούν γιατί δεν θα επαναληφθεί. Τα τελευταία χρόνια, όμως, τα παιδιά ακούνε πολλά για τον πόλεμο στην Ουκρανία, (και πιο πρόσφατα για τα γεγονότα Ισραήλ/Παλαιστίνης), έχουν πολλές απορίες και προβληματίζονται. Ενώ, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν τον πόλεμο ως ένα μακρινό, κακό, παρελθοντικό συμβάν που δεν πρέπει να τρομάξει τα παιδιά, τα κοινωνικά δίκτυα, η τηλεόραση, οι αναφορές των ενηλίκων και η ίδια η πραγματικότητα τα φέρνει αντιμέτωπα με μια νέα συνθήκη. Πόλεμος ακόμα υπάρχει. Και μάλιστα όχι πολύ μακριά μας.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως τα παιδιά είναι ήδη πολίτες αυτού του κόσμου και έχουν μεγάλη έκθεση σε κάθε μέσο πληροφόρησης και σε κάθε παγκόσμιο νέο. Μοιράζονται το άγχος, την ανασφάλεια, τον φόβο, την διερώτηση που μοιραζόμαστε οι ενήλικες όταν ερχόμαστε σε επαφή με μια είδηση. Μια μεγάλη διαφορά, όμως, έγκειται στο πώς ως ενήλικες έχουμε επιλέξει να γνωρίσουμε την είδηση, να τη διαβάσουμε, να την αφομοιώσουμε. Έχουμε την αντίστοιχη γνωστική ανάπτυξη και την κριτική ικανότητα. Έχουμε την επιλογή να την ψάξουμε περισσότερο για να την καταλάβουμε και να την συζητήσουμε, ώστε να μοιραστούμε το βάρος της. Αντιθέτως, τα μικρά παιδιά (αλλά και τα μεγαλύτερα τις περισσότερες φορές) δεν είναι ακόμα ικανά να συλλάβουν την είδηση στην πραγματική της μορφή και πολλές φορές δημιουργούν εικόνες του τι είναι ένας πόλεμος συνδέοντας το με όσα έχουν (παρ)ακούσει μεγεθυμένα από τη φαντασία τους, ή απ’όσα τους έχει περιγράψει κάποιος συμμαθητής που και αυτός μπορεί να το είχε καταλάβει με αρκετά διαστρεβλωμένο τρόπο. Όλα αυτά μπορούν να δημιουργήσουν τρομερές απορίες και ανασφάλειες, που τα παιδιά έχουν πολύ λίγες ευκαιρίες και δυνατότητες να τις μοιραστούν μέσω ερωτήσεων.
Στις περιπτώσεις, λοιπόν, που έρχεται κάποια αντίστοιχη ερώτηση από τα παιδιά θα ήταν καλό ο/η παιδαγωγός να αφήσει λίγο παράμερα το θέμα που πιθανώς δούλευε και να αφιερώσει κάποιο χρόνο σε αυτό το φλέγον, επίκαιρο θέμα, ώστε να επιλυθούν όσες απορίες υπάρχουν ή προκύψουν. Σημαντικό είναι σε δεύτερο χρονο ο/η εκπαιδευτικός να ψάξει όσα χρειάζεται και εκείνη/ος να μάθει, να συζητήσει με συναδέλφους, και επίσης να ενημερώσει τους γονείς για όσα συζητούνται στην τάξη την περίοδο εκείνη. Με άλλα λόγια προτείνουμε στους/στις παιδαγωγούς να συζητήσουν ανοιχτά και με ανθρώπινη διάσταση το ζήτημα του πολέμου και των όσων συμβαίνουν. Η συζήτηση θα δημιουργήσει ασφάλεια, επίλυση αποριών, θα φέρει το θέμα του πολέμου στην πραγματική του διάσταση και θα συντελέσει στο να διαλυθεί η σιωπή και μυστήριο, να φύγει η σκιά ότι υπάρχουν πράγματα που ούτε οι ενήλικες αντέχουν να συζητήσουν.
