Γράφει η Αγνή Στυλιανού
Κατανοώντας τη γνωστική ανάπτυξη, αναρωτιέται κανείς, πώς αναπτύσσεται ο τρόπος σκέψης των μαθητών και πώς επηρεάζεται από τις εμπειρίες τους; Μελετώντας τη θεωρία του Jean Piaget και τη θεωρία του Lev Vygotsky διαφαίνεται πως ο τρόπος που σκέφτεται ένα άτομο είναι αποτέλεσμα της γνωστικής ωρίμανσης και της εμπειρίας που παρέχεται. Κάθε θεωρητικός εισηγείται διαφορετικές αρχές με βάση τις οποίες συντελείται η γνωστική ανάπτυξη.
Γνωστικός Κονστρουκτιβισμός: Η θεωρία Γνωστικής Ανάπτυξης του Jean Piaget
Παρατηρώντας τον τρόπο σκέψης των δικών του παιδιών και μέσα από διαρκή έρευνα σχετικά με το πώς εξελίσσεται ο τρόπος σκέψης ενός ατόμου από την βρεφική ηλικία μέχρι την ενηλικίωση, ο Ελβετός εξελικτικός ψυχολόγος Jean Piaget, παρουσίασε τη θεωρία του Γνωστικού Κονστρουκτιβισμού. Μια βασική αρχή στη θεωρία του Piaget είναι η ενεργή οικοδόμηση γνώσης μέσα από πειραματισμό. Η συστηματική παρατήρηση σχετικά με το πώς σκέφτονταν τα παιδιά όταν λάμβαναν μέρος στις κλινικές συνεντεύξεις που είχε οργανώσει με τους συνεργάτες του υπέδειξε σημαντικές ανακαλύψεις που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους (είτε κάνοντας τις εμπειρίες τους να ταιριάζουν με τα γνωστικά τους σχήματα είτε προσαρμόζοντας τα γνωστικά τους σχήματα στην εμπειρία), πώς η ποιότητα της σκέψης αλλάζει και γίνεται η μετάβαση σε διαφορετικά στάδια γνωστικής ανάπτυξης. Ο Piaget αντιμετώπισε το παιδί ως ένα εποικοδομητικό στοχαστή από νεαρή ηλικία εστιάζοντας στις ικανότητές του, αναγνωρίζοντας τους περιορισμούς στη σκέψη του και στο πώς ένα πλούσιο μαθησιακό περιβάλλον μπορεί να το βοηθήσει να αυτοαναπτυχθεί. Καθώς τα παιδιά οικοδομούν τη γνώση τους για τον κόσμο αξιοποιούν σύμφωνα με τον Piaget σημαντικές διεργασίες: οργανώνουν τη γνώση σε γνωστικά σχήματα νοηματοδοτώντας τις εμπειρίες τους, εφαρμόζουν τους μηχανισμούς της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης ώστε να βρίσκονται σε γνωστική ισορροπία (εξισορρόπηση).
Η θεωρία Κοινωνικοπολιτισμικής Ανάπτυξης του Lev Vygotsky
Ο Κοινωνικός κονστρουκτιβισμός αναπτύχθηκε στη Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα (1924-1934) από τον Lev Vygotsky και εστιάζει στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η ασύμμετρη κοινωνική αλληλεπίδραση, το πολιτισμικό πλαίσιο και τα συμβολικά συστήματα στη γνωστική ανάπτυξη ενός ατόμου. Τα συμβολικά συστήματα αναφέρονται σε σύμβολα που δημιουργεί μια κουλτούρα (π.χ. γλώσσα, σύστημα γραφής, σύστημα αρίθμησης) και βοηθούν το άτομο να σκέφτεται, να επικοινωνεί και να επιλύει προβλήματα.
Συμβολή της θεωρίας του Piaget και της θεωρίας του Vygotsky στην Εκπαίδευση
Η διδασκαλία που εφαρμόζει κονστρουκτιβιστικές προσεγγίσεις περιλαμβάνει την παρουσίαση αυθεντικών προβλημάτων κι εμπλέκει τους μαθητές σε διάλογο. Σύμφωνα με τον γνωστικό κονστρουκτιβισμό μέσα από το διάλογο τα παιδιά δοκιμάζουν τα δικά τους γνωστικά σχήματα και τα συγκρίνουν με αυτά των συνομιλήκων τους. Σύμφωνα με τον κοινωνικό κονστρουκτιβισμό, η γνωστική εξέλιξη επιτυγχάνεται μέσω ενεργητικής εσωτερίκευσης των ιδεών που προκύπτουν μέσα από διάλογο κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι στάσεις, οι πεποιθήσεις και οι γνώσεις ενός παιδιού προκύπτουν μέσω διάδρασής του με άτομα που έχουν περισσότερες γνώσεις και μπορούν να το καθοδηγήσουν ώστε να δομήσει γνώσεις και δεξιότητες που βρίσκονται στο επίπεδο του δυναμικού του.
Η έμφαση που έδωσε η θεωρία του Piaget στη σημασία της εμπειρίας για τη μάθηση επηρέασε την εκπαίδευση σε μεγάλο βαθμό. Ο Piaget τόνισε τη σημασία της ανακάλυψης της γνώσης μέσω της ενεργητικής εμπλοκής του μαθητή. Η αίθουσα διδασκαλίας όταν εφαρμόζεται ο γνωστικός κονστρουκτιβισμός είναι λιγότερο δομημένη και δεν χρησιμοποιούνται προκαθορισμένες εργασίες. Είναι σημαντικό τόσο ο διδακτικός σχεδιασμός όσο και οι εκπαιδευτικοί να παρέχουν συγκεκριμένες, άμεσες εμπειρίες για πειραματισμό και να παρατηρούν τη συμμετοχή των μαθητών σε δραστηριότητες για να υποστηρίζουν την πορεία της μάθησης ενώ οι μαθητές ενεργούν. Οι εκπαιδευτικοί δεν κατευθύνουν τη σκέψη των μαθητών τους. Αντίθετα ακούνε, παρακολουθούν και καθοδηγούν με τις ερωτήσεις τους τις συζητήσεις στην τάξη διεγείροντας τη σκέψη των μαθητών, καλώντας τους να εξηγήσουν τις απαντήσεις τους. Καθώς οι μαθητές βιώνουν νέες εμπειρίες και οικοδομούν γνώση, αποκτούν μεγαλύτερη επίγνωση του τρόπου σκέψης τους κι εξελίσσονται γνωστικά.
Η θεωρία του Vygotsky εστιάζει στο σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα στη γνωστική ανάπτυξη ενός παιδιού. Χρησιμοποιώντας το λόγο τα παιδιά μπορούν να επικοινωνήσουν τι γνωρίζουν νοηματοδοτώντας τις εμπειρίες τους. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούν οι μαθητές τη γλώσσα για να περιγράψουν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται, τόσο πιο πολύ επιδέξιοι γίνονται στο να διατυπώνουν με λόγια τον τρόπο που κατανοούν τις έννοιες σε ένα αντικείμενο. Εξηγώντας τις λύσεις που έχουν δώσει σε ένα πρόβλημα ή επιχειρηματολογώντας για ένα ζήτημα κατανοούν καλύτερα, αναπτύσσονται γνωστικά. Οι εκπαιδευτικοί είναι σημαντικό να ακούνε και να παρατηρούν τη συμπεριφορά των μαθητών τους για να αξιολογούν το τρέχον επίπεδο ανάπτυξης τους και με καθοδηγητικές ερωτήσεις να τους στηρίζουν στην επίλυση προβλημάτων. Ένα αποτελεσματικό πλαίσιο στήριξης προσαρμόζει τις απαιτήσεις για μάθηση στο επίπεδο του μαθητή.
