Σε προηγούμενο άρθρο συζητήθηκαν τα αίτια και οι επιπτώσεις των προβλημάτων συμπεριφοράς. Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιαστούν ορισμένοι τρόποι για την αντιμετώπισή τους.
Με ποιο τρόπο αντιμετωπίζεται η προβληματική συμπεριφορά; Η ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς απαιτεί παρεμβάσεις σε τρία επίπεδα: ατομικό, σχολικό, οικογενειακό.
Σε ατομικό επίπεδο: Οι κοινωνικά μη αποδεκτές μορφές συμπεριφοράς επιτελούν μία λειτουργία για το άτομο που τις εκδηλώνει. Μέσω αυτής το άτομο προσπαθεί να: α) προσελκύσει την προσοχή των άλλων (π.χ. των εκπαιδευτικών, των συνομηλίκων), β) αποκτήσει ή να διατηρήσει ένα επιθυμητό αντικείμενο ή δραστηριότητα (π.χ. την ενασχόληση με το κινητό τηλέφωνο), γ) αποφύγει ή διαφύγει από μια δυσάρεστη κατάσταση (π.χ. σχολική εργασία), δ) λάβει αισθητηριακή ικανοποίηση (π.χ. τα άτομα με ΔΑΦ λαμβάνουν ικανοποίηση από τις στερεοτυπικές αντιδράσεις που εκδηλώνουν). Το πρώτο βήμα, επομένως, για την αντιμετώπιση της προβληματικής συμπεριφοράς είναι να εντοπιστεί ο σκοπός τον οποίο αυτή εξυπηρετεί για το παιδί/έφηβο τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της Λειτουργικής Αξιολόγησης της Συμπεριφοράς μέσω της συστηματικής καταγραφής των κοινωνικά μη αποδεκτών αντιδράσεων, των γεγονότων που προηγούνται (τις σηματοδοτούν) και έπονται (τις ενισχύουν) αυτής. Το επόμενο βήμα είναι η ενίσχυση εναλλακτικών τρόπων συμπεριφοράς που επιτελούν την ίδια λειτουργία με τις προβληματικές αντιδράσεις και μπορούν να τις αντικαταστήσουν, αλλά και η τροποποίηση των συνθηκών του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, εάν το παιδί/ο έφηβος προσπαθεί μέσω της προβληματικής συμπεριφοράς να προσελκύσει την προσοχή μας, θα πρέπει να εντοπίσουμε και να ενισχύσουμε εναλλακτικούς κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να την κερδίσει (π.χ. σηκώνοντας το χέρι και ζητώντας μας βοήθεια). Εάν ο/η μαθητής/τρια προσπαθεί μέσω της συμπεριφοράς να διαφύγει από τη μαθησιακή διαδικασία, θα πρέπει να εντοπίσουμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να κάνουμε το μάθημα πιο ελκυστικό, προσαρμόζοντας, παράλληλα, τις απαιτήσεις μας στο επίπεδο των δυνατοτήτων και των ενδιαφερόντων του.
Σε σχολικό επίπεδο: Η υιοθέτηση παιδαγωγικών προσεγγίσεων όπως η Ανταπόκριση στην Παρέμβαση και η Θετική Τροποποίηση της Συμπεριφοράς (School-wide Positive Behavior Support) παρέχουν ένα οργανωμένο σχέδιο δράσης, σε επίπεδο σχολικής μονάδας, που εστιάζει την πρόληψη (π.χ. έμφαση στην εκπαίδευση όλων των μαθητών/τριών σε κοινωνικές δεξιότητες και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς) και στην αντιμετώπιση, τόσο σε επίπεδο σχολικής τάξης ή μικρής ομάδας μαθητών, των οποίων η συμπεριφορά δημιουργεί ανησυχίες, όσο και σε ατομικό επίπεδο, εφαρμόζοντας διαδικασίες που βασίζονται στη Λειτουργική Αξιολόγηση της Συμπεριφοράς. Στις βασικές αρχές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων συμπεριφοράς συμπεριλαμβάνονται: α) η ανάπτυξη και διατήρηση παιδαγωγικής σχέσης, β) η έμφαση στην πρόληψη, γ) η έμφαση στην ενίσχυση της επιθυμητής συμπεριφοράς έναντι της τιμωρίας, δ) η τροποποίηση του περιβάλλοντος, μέσω τροποποίησης των απαιτήσεων και των ερεθισμάτων που ενδεχομένως πυροδοτούν τη συμπεριφορά. Η εφαρμογή από τη σχολική μονάδα των παραπάνω μεθόδων προϋποθέτει διαρκή εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, αλλά και συνεργασίες με άλλες ειδικότητες (π.χ. ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς). Παράλληλα, μέριμνα χρειάζεται για την ψυχική ανθεκτικότητα των εκπαιδευτικών, καθώς οι απαιτήσεις και οι ρόλοι που καλούνται να αναλάβουν διαρκώς διευρύνονται.
Σε οικογενειακό επίπεδο: Η ουσιαστική συνεργασία του σχολείου με την οικογένεια έχει καθοριστικό ρόλο. Η συνεργασία ξεκινά από την επικοινωνία, η οποία βασίζεται στο διάλογο και την ενσυναίσθηση. Οι γονείς δεν πρέπει να γίνονται μόνο αποδέκτες των παραπόνων για τη συμπεριφορά των παιδιών τους, αλλά συνεργάτες στην προσπάθεια τροποποίησης της συμπεριφοράς τους, έχοντας επίγνωση της ψυχολογικής επιβάρυνσης που βιώνουν και οι ίδιοι (π.χ. ματαίωση από το γονεϊκό τους ρόλο). Η συμβουλευτική υποστήριξη των γονέων από τους σχολικούς ψυχολόγους μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Στο πλαίσιο της συνεργασίας μας, είναι σημαντικό να αναλογιζόμαστε τις αυξημένες κοινωνικές απαιτήσεις από τους σύγχρονους γονείς, οι οποίοι συχνά οδηγούνται σε ψυχολογική και σωματική εξουθένωση, καθώς καλούνται να ανταπεξέλθουν σε πολλαπλούς ρόλους: του γονέα, του συντρόφου, του εργαζόμενου.
