Γράφει η Καραντζά Μαριάνθη
Η Καταξιωτική Διερεύνηση ή Appreciative Inquiry, όπως θα το βρείτε στη διεθνή βιλβιογραφία, αφορά τη συν-εξελικτική συστηματική αναζήτηση για το καλύτερο στους ανθρώπους, τους οργανισμούς τους, τις ομάδες τους και τον κόσμο γύρω τους. Στην ευρύτερη εστίασή του, περιλαμβάνει τη συστηματική ανακάλυψη του τι δίνει «ζωή» σε ένα ζωντανό σύστημα ώστε να είναι πιο αποτελεσματικό και πιο εποικοδομητικά ικανό για παραγωγή οποιασδήποτε αξίας (οικονομικής, οικολογικής και ανθρώπινης).
Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει, την τέχνη και την πρακτική των ερωτήσεων που ενισχύουν την ικανότητα ενός συστήματος να κατανοεί, να προβλέπει και να αυξάνει τις θετικές του δυνατότητες. Στην τεχνική αυτή αντί να κάνουμε προσπάθεια να παρέμβουμε με ένα επίμονο τρόπο και να βρούμε μια λύση, ως εμψυχωτές, εκπαιδευτικοί, προϊστάμενοι κλπ ενεργοποιούμε τις δυνάμεις της ομάδας.
Αντί για άρνηση ή κριτική υπάρχει ανακάλυψη, ενεργοποίηση και σχεδιασμός. Επιδιώκουμε ουσιαστικά, να οικοδομήσουμε μια εποικοδομητική σύνδεση ανάμεσα στα μέλη της ομάδας και εστιάζουμε σε: επιτεύγματα, πλεονεκτήματα, ανεξερεύνητες δυνατότητες, καινοτομίες, δυνάμεις, υψηλές σκέψεις, ευκαιρίες, σημεία αναφοράς, κορυφαίες στιγμές, βιωμένες αξίες, παραδόσεις, στρατηγικές ικανότητες, ιστορίες.
Αυτό που θέλουμε να δημιουργήσουμε είναι ένας «πυρήνας θετικής αλλαγής» – που θεωρεί ότι κάθε ζωντανό σύστημα (από το άτομο, μέχρι την ομάδα, τον οργανισμό κλπ) έχει πολλές αναξιοποίητες αναφορές για το θετικό.
Η παραδοσιακή προσέγγιση στο πώς μπορούμε να φέρουμε αλλαγή σε ένα σύστημα και άρα σε έναν οργανισμό είναι να αναζητήσουμε το πρόβλημα, να κάνουμε με κάποιο τρόπο/μεθοδολογία μια διάγνωση και να βρούμε μια λύση. Η κύρια εστίαση είναι στο τι είναι λάθος και πώς μπορούμε να το φτιάξουμε. Σύμφωνα με τη θεωρία του Appreciative inquiry όσο ψάχνουμε προβλήματα, θα βρίσκουμε προβλήματα. Δίνοντας προσοχή στα προβλήματα, τα τονίζουμε και τα ενισχύουμε.
Το Appreciative Inquiry προτείνει να αναζητήσουμε τι λειτουργεί σε έναν οργανισμό. Το απτό αποτέλεσμα της διαδικασίας διερεύνησης είναι μια σειρά από δηλώσεις που περιγράφουν πού θέλει να βρίσκεται ο οργανισμός, με βάση τις καλές στιγμές που έχουν υπάρξει. Επειδή οι δηλώσεις βασίζονται σε πραγματική εμπειρία και ιστορία, οι άνθρωποι ξέρουν πώς να επαναλάβουν την επιτυχία τους.
Το Appreciative Inquiry εστιάζει στις θετικές πτυχές της ζωής μας και τις αξιοποιεί για να μεταλλάξει τις αρνητικές. Είναι με έναν τρόπο το αντίθετο της «επίλυσης προβλημάτων».
Πρόκειται για μια θεωρία και πρακτική για την προσέγγιση της αλλαγής από ένα ολιστικό πλαίσιο. Με βάση την πεποίθηση ότι τα ανθρώπινα συστήματα φτιάχνονται και φαντάζονται από αυτούς που ζουν και εργάζονται μέσα σε αυτά, οδηγεί τα συστήματα να κινηθούν προς τις παραγωγικές και δημιουργικές εικόνες που βρίσκονται στον πιο θετικό πυρήνα τους – τις αξίες, τα οράματα, τα επιτεύγματα και τις βέλτιστες πρακτικές τους. 
Σε αυτό το πλαίσιο μπορεί ο καθένας μας μέσα από το ρόλο του σε όποιο σύστημα συμμετέχει και αλληλεπιδρά να εστιάσει και να φωτίσει τις πλευρές που αποτελούν σημαντικές θετικές δυνάμεις για το σύστημα. Για παράδειγμα ένας προϊστάμενος μιας ομάδας μπορεί να αξιοποιεί την καταξιωτική διερεύνηση σε μια τρίμηνη ανασκόπηση, αντί για τα κλασικά μοντέλο ανατροφοδότησης (τι καταφέραμε και τι δεν καταφέραμε).
Μια τέτοια δοκιμή φέρνει μια διαφορετική εστίαση στην ομάδα, τόσο στην αυτό-εικόνα του καθένα όσο και στη μεταξύ τους αλληλεπίδραση, ενισχύοντας την υπευθυνότητα και την ανάληψη πρωτοβουλιών που ενδυναμώνουν το συνολικό αποτέλεσμα.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα στάδια εφαρμογής της μεθόδου δείτε εδώ: https://appreciativeinquiry.champlain.edu/learn/appreciative-inquiry-introduction/5-d-cycle-appreciative-inquiry/
