του Κώστα Μάγου*
Με αφορμή τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου σε ένα δημοτικό σχολείο μιας επαρχιακής πόλης της Ελλάδας συνέβη το εξής περιστατικό: Στην τετάρτη τάξη του σχολείου φοιτά η Ρενάτα. Η Ρενάτα έχει πατέρα Έλληνα και μητέρα Ιταλίδα. Είναι δίγλωσση και, σύμφωνα με την δασκάλα της, μια από τις πολύ καλές μαθήτριες της τάξης. Η δασκάλα της, ανάμεσα στα άλλα δρώμενα στο πλαίσιο του εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου, ζήτησε από τα παιδιά να μάθουν και να τραγουδήσουν το γνωστό τραγούδι ‘Κορόιδο Μουσολίνι’. Έκανε καθημερινές πρόβες όλη την περίοδο πριν την γιορτή, ενώ συγχρόνως μιλούσε για την γενναιότητα των Ελλήνων στρατιωτών και την ‘δειλία’ των Ιταλών στον πόλεμο του ‘40. Σε ένα σχολικό διάλειμμα, μετά από μια τέτοια πρόβα, μια ομάδα συμμαθητών/τριών της Ρενάτας έκανε κύκλο γύρω της και άρχισε να της τραγουδά: «Κορόιδο Ρενατούλα, εσύ και η Ιταλία, η πατρίδα σου η γελοία, τρέμετε όλοι το χακί». Η Ρενάτα, σε κατάσταση σοκ, ζήτησε πρώτα την προστασία της δασκάλας και στη συνέχεια ζήτησε να έρθουν οι γονείς της να την πάρουν. Έκανε μια βδομάδα για να ξανάρθει στο σχολείο.
Δεν θα εστιάσουμε στο πώς αντέδρασε η δασκάλα, ο σύλλογος διδασκόντων, καθώς και οι γονείς της Ρενάτας. Αυτό θα μπορούσε να αποτελεί το περιεχόμενο ενός άλλου άρθρου. Στο παρόν κείμενο θα εστιάσουμε στο πώς ο εορτασμός των εθνικών γιορτών στο σχολείο συχνά έρχεται σε απόλυτη σύγκρουση με τις αρχές και τις αξίες που προωθεί η διαπολιτισμική εκπαίδευση. Η τελευταία, η οποία κυρίως σε θεωρητικό, αλλά και σε ένα βαθμό σε πρακτικό επίπεδο, είναι γνωστή στην Ελλάδα εδώ και σχεδόν δυο δεκαετίες, προωθεί τον σεβασμό της ετερότητας, τον διάλογο και την ανταλλαγή μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμικών κωδίκων, την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Η πολυπολιτισμικότητα των σχολικών τάξεων, χωρίς να αποτελεί αναγκαία συνθήκη, δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί ένα κατάλληλο πλαίσιο για την προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Τα τελευταία χρόνια ένας σημαντικός αριθμός εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων οργανώνουν διαπολιτισμικές δράσεις στις τάξεις και στα σχολεία τους με σκοπό την πολιτισμική ανταλλαγή μεταξύ των μαθητών/τριών. Φαίνεται όμως πώς η περίοδος των εθνικών γιορτών αποτελεί μια εξαίρεση. Μια εξαίρεση όπου ο εθνικισμός παίρνει πάλι την σκυτάλη και ένα σημαντικό μέρος της κυρίαρχης εθνοπολιτισμικής ομάδας θεωρεί ότι έφτασε ξανά η στιγμή να αναδείξει την πολιτισμική της ‘ανωτερότητα’ και την έγνοια της για την προστασία της πατρίδας από παλιούς και νέους ‘εχθρούς’.
«Μα, η Ρενάτα είχε άριστη σχέση με τους συμμαθητές της», δήλωσε η δασκάλα μετά το περιστατικό, πραγματικά συγκλονισμένη και η ίδια, ενώ αναφέρθηκε στις διαπολιτισμικές δραστηριότητες που συχνά πραγματοποιεί με σκοπό την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης των μαθητών/τριών της. Τότε, τι δεν πήγε καλά; Γιατί, οι μικροί/ές μαθητές/τριες μετά την πρόβα της σχολικής γιορτής ‘ξέχασαν’ όσα είχαν μάθει στο πλαίσιο των διαπολιτισμικών δραστηριοτήτων που ανέφερε η δασκάλα;
Ένας σημαντικός αριθμός διεθνών ερευνών δείχνουν ότι την περίοδο των εθνικών, αλλά και των θρησκευτικών γιορτών, έχουμε έντονη αύξηση φαινομένων ρατσισμού και μισαλλοδοξίας. Προφανώς δεν φταίνε οι γιορτές αυτές καθαυτές, αλλά ο τρόπος που προσεγγίζονται. Στο σχολείο, στην κοινότητα, στην οικογένεια, στα ΜΜΕ και αλλού. Αντί οι γιορτές να αποτελούν ένα μέσο αναστοχασμού για όσα έγιναν στο παρελθόν, αλλά και στοχασμού για πώς θέλουμε να είναι το μέλλον, το μέλλον των παιδιών μας, το μέλλον των μαθητών μας, συχνά καταλήγουν σε μια φιέστα αναπαραγωγής εθνικισμού, αρχαιολατρείας, στερεοτύπων και διακρίσεων. Δηλαδή, ακριβώς το αντίθετο από αυτό που προσπαθεί να επιτύχει η διαπολιτισμική εκπαίδευση.
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε; Να σταματήσουμε τον εορτασμό των εθνικών γιορτών στο σχολείο; Όχι, δεν θα συμφωνούσαμε με την παραπάνω άποψη, αν και θα συμφωνούσαμε με την μη συμμετοχή μαθητών/τριών στις παρελάσεις που συνοδεύουν τον εορτασμό των εθνικών γιορτών. Ως εκπαιδευτικοί που πιστεύουμε στις αξίες της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, ας προσπαθήσουμε καταρχάς να κάνουμε την διαπολιτισμική διάσταση κυρίαρχη διάσταση της καθημερινής σχολικής πράξης και όχι απλώς μια αποσπασματική δραστηριότητα. Χρειάζεται συστηματική και σε βάθος δουλειά για να μπορέσουν να αλλάξουν οι αντιλήψεις, και πολύ περισσότερο οι στάσεις, των μαθητών/τριών μας, να μπορέσουν να ξεφύγουν από στερεοτυπικές απόψεις για τον όποιο διαφορετικό ‘άλλο’, απόψεις που συνεχίζουν έντονα να κυριαρχούν και γρήγορα να αναπαράγονται. Όσον αφορά στις σχολικές γιορτές, ας τις δούμε ως μια αφορμή για να μελετήσουμε βαθύτερα την τοπική, εθνική, αλλά και παγκόσμια ιστορία, να αναζητήσουμε τις πολλές και διαφορετικές πτυχές των γεγονότων που κρύβονται πίσω από τις συχνά επιβεβλημένες και μονοδιάστατες ιστορικές ‘αλήθειες’, να δούμε την Ιστορία και τις ιστορίες των ανθρώπων ως ένα πεδίο έρευνας και προβληματισμού και να προσπαθήσουμε να κάνουμε τους μαθητές και τις μαθήτριές μας, κοινωνούς σε μια τέτοια διαδικασία. Αν το επιτύχουμε, θα καταφέρουμε συγχρόνως να προστατεύσουμε την Ρενάτα, και την κάθε Ρενάτα, από περιστατικά παρόμοια, αλλά και πολύ χειρότερα, με αυτό που παρουσιάστηκε στην αρχή του κειμένου.
* Ο Κώστας Μάγος είναι αναπλ. καθηγητής Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Παν/μίου Θεσσαλίας και βασικός εκπαιδευτής στο σεμινάριο “Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Επικοινωνία και Γλώσσα” του Learn Inn ΕΚΠΑ.
