Γράφει ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης
Η διδασκαλία και η εκμάθηση της δημοκρατίας περιλαμβάνει οντολογικά τη συμμετοχή και τη δράση, αφού η δημοκρατία θεωρείται ένας τρόπος ζωής, για τον John Dewey ([1916] 2002).
Στο σχολείο η ανάπτυξη της δημοκρατικής κουλτούρας περιλαμβάνει τον τρόπο, με τον οποίο οι μαθητές/τριες μαθαίνουν τους διαφορετικούς τρόπους εφαρμογής της δημοκρατίας στην πράξη. Δηλαδή, πώς η δημοκρατία εφαρμόζεται σε διαφορετικά πλαίσια και επίπεδα, σε διαφορετικές περιοχές και χώρες, αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Στο σχολείο, όμως, οι μαθητές/τριές κυρίως διδάσκονται τη δημοκρατία. Και αυτό γίνεται με τη διδασκαλία και τη μεθοδολογία της, με τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο αποκτούν ικανότητες για τον δημοκρατικό πολιτισμό, για παράδειγμα μέσω της διαβούλευσης ή της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων˙ η εκπαίδευση για τη δημοκρατία, όμως, περιλαμβάνει, συνολικά τη διαμόρφωση θετικών ή αρνητικών στάσεων απέναντι στη δημοκρατία (Biesta & Lawy, 2006). Είναι, ουσιαστικά, ένα ανοιχτό θέμα, αλλά πάντα θέμα της εκπαίδευσης, όπως τονίζει ο Gert Biesta.
Στο άρθρο αυτό σύντομα διερευνούμε αυτό το αποτελέσματα της διδασκαλίας της δημοκρατίας και το “πώς” της διδασκαλίας.
- Πώς μπορούμε να διδάξουμε την Εκπαίδευση για τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη, την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στα σχολεία;
- Μπορούμε να τα εντάξουμε στις συνολικές διδακτικές και μαθησιακές διεργασίες;
- Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε, υπό την παιδαγωγική έννοια, πιο ευχάριστα, ασφαλή και, κυρίως, εκπαιδευτικά περιβάλλοντα μάθησης, όπου οι μαθητές/τριες μαθαίνουν εφαρμόζοντας και βιώνοντας τη δημοκρατία σε πραγματικό χρόνο;
Παρόλο που πολλές διαφορετικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις και τεχνικές διδασκαλίας θεωρούνται κατάλληλες για την εκπαίδευση για την ανάπτυξη ικανοτήτνων για δημοκρατικό πολιτισμό, αναφέρονται τρεις βασικές αρχές που διέπουν την παιδαγωγική των διδακτικών πρακτικών:
α) εμπειρία, β) αναστοχασμός και γ) δράση, με βάση τον τρόπο που ο Dewey προσδιόρισε την έννοια της γνώσης.
Η εμπειρία είναι ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα εμπλέκονται στο περιβάλλον τους, δεν είναι εχθρός ή εξωγήινος, ένα πέπλο που αποκόπτει τον άνθρωπο από τη φύση. Είναι ένα μέσο, για να διεισδύει ο άνθρωπος όλο και πιο βαθιά στην ουσία της φύσης (Dewey, 1929, σ. 4). Οι γνωστικές διεργασίες είναι εμπειρίες πραγμάτων που οι μαθητές/τριες αισθάνονται και κάνουν στην τάξη. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, η γνώση είναι εμπειρία, στο πλαίσιο της οποίας οι μνήμες και οι διαδικασίες σκέψης (ενδογενείς στον άνθρωπο) μαζί με την παγκόσμια και κοινωνικογνωστική κληρονομιά (εξωγενής) είναι αλληλένδετες (Kalantzis & Cope , 2012, σελ. 218-9). Η γνώση είναι ουσιαστικά ένας είδος εμπειρίας που περιλαμβάνει σκέψη, αναστοχασμό και σίγουρα δράση.
Η γνώση θεμελιώνεται πάνω στη σκέψη, τον αναστοχασμό και τη δράση και με τη σειρά της υποστηρίζει τη σκέψη, τον αναστοχασμό και τη δράση.
Στην εκπαίδευση, η γνώση είναι το αποτέλεσμα μιας αυτορυθμιζόμενης και αυτόνομης μαθητικής δράσης. Ο έλεγχος βρίσκεται στο επίκεντρο της διαδικασίας και αφορά ενέργειες και τις συνέπειές τους (Biesta, 2014, 37). Η γνώση υποστηρίζεται από τον/την εκπαιδευτικό που αναπτύσσει σχέδια εργασίας και μαθημάτων σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό και σχολικό/εκπαιδευτικό πλαίσιο, με στόχο να διδάξει πολύτιμες θεματικές έννοιες (εδώ Δημοκρατικό Πολιτισμό) που είναι ζωτικής σημασίας να μελετηθούν στην εκπαίδευση, αφού είναι σημαντικό και ωφέλιμο για τους μαθητές/τριες να τις γνωρίζουν.
Η γνώση σε μια τάξη είναι μια παρατηρήσιμη αλλαγή στο παρόν, αλλά και μια προσδοκία-πρόβλεψη για μελλοντικές αλλαγές, που γίνεται με βάση την παρατήρηση των παροντικών συνθηκών. Για τον λόγο αυτό, η γνώση στο παρόν εξισώνεται με αυτό που θα είναι μελλοντικά χρήσιμο για τη ζωή του ατόμου (Dewey, [1916] 2002, σελ. 393-4). Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει διαφορετικές μορφές δράσης και αλληλεπίδρασης, επιτρέποντας στους μαθητές και στις μαθήτριες να ενεργήσουν και να κατανοήσουν το περιεχόμενο του μαθήματος μέσω μιας διαδικασίας εννοιολόγησης ή επαν-εννοιολόγησης.
Αυτή η περίπλοκη αλυσίδα δράσεων και αντιδράσεων οδηγεί άμεσα στην εκπαίδευση, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο τη γνώση του περιεχομένου, αλλά και την εμπειρία των «γεγονότων με νόημα» (Dewey 1929, 331). Αφορά, δηλαδή, τη σχέση μεταξύ των ανθρώπινων ενεργειών και των συνεπειών αυτών των ενεργειών. Αναμφίβολα, δεν υπάρχει δυϊσμός ή διαχωρισμός «μεταξύ γνώσης και πράξης, θεωρίας και πράξης, μεταξύ του νου ως σκοπού, του πνεύματος της δράσης και του σώματος ως οργάνου και μέσου» (Dewey, σελ. 391). Έτσι, η μάθηση προσδιορίζεται ως εσωτερική (νευρικό σύστημα, εγκέφαλος, καρδιά) και εξωτερική (σώμα, περιβάλλον) ανθρώπινη δράση και, ως εκ τούτου, γνώση, είναι η εμπειρία του να κάνεις και να ξανακάνεις κάτι, είτε απλό είτε σύνθετο, που σχετίζεται με το περιεχόμενο που έχεις διδαχθεί στο σχολείο (Κουκουναράς Λιάγκης, 2020). Η δράση, η σκέψη και ο αναστοχασμός ως διαδικασίες δεν οδηγούν από μόνες τους στην απόκτηση γνώσης.
Η γνώση θεωρείται μια διασύνδεση σκέψης, αναστοχασμού και δράσης, συμπεριλαμβανομένης της μεταμόρφωσης στο παρόν.
Συνοψίζοντας, η γνώση είναι μια εμπειρία δράσης και αντίδρασης απέναντι στο περιεχόμενο που διδασκόμαστε. Δεν είναι μόνο θέμα μυαλού, αλλά αφορά και το σώμα, το άτομο συνολικά και το περιβάλλον του. Η γνώση δεν είμαι κάτι αμφίσημο στο μυαλό των μαθητών/τριών, αλλά πραγματικές ενέργειες εντός και εκτός των ανθρώπων, μια διασύνδεση σκέψης, αναστοχασμού και δράσης. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τη διαδικασία του μετασχηματισμού στο παρόν σε κάτι που μπορεί να είναι μακρινό χρονικά ή τοπικά. Σίγουρα, δεν είναι μια απλή διαδικασία που μπορεί να προγραμματιστεί και να εφαρμοστεί σε ένα μάθημα μίας ή δύο ωρών. Για τον λόγο αυτό, η εκπαίδευση πρέπει να παρέχει «γεγονότα με νόημα» που είναι χρήσιμα/ωφέλιμα και βιώσιμα στο παρόν και το μέλλον στην ζωή των μαθητών/τριών. Με άλλα λόγια, να παρέχεται σημαντικό περιεχόμενο στους/τις μαθητές/τριες με ουσιαστικό τρόπο (παιδαγωγικές προσεγγίσεις, διδακτική μεθοδολογία).
To άρθρο προέρχεται από το ανοιχτό υλικό εκπαίδευσης-επιμόρφωσης του erasmus+ (KA2) προγράμματος STEP UP-DC (Student teachers’ practices for democratic culture) που συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή [2019-1-EL01-KA203-062449] και υλοποιήθηκε από το ΕΚΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Leeds Beckett University, Agora και European Wergeland Centre (https://www.stepup-dc.eu/el/). Στο πρόγραμμα του STEP UP-DC στηρίζεται το πρόγραμμα του Learn Inn ΕΚΠΑ, με τίτλο “Παιδαγωγικές προσεγγίσεις, Μέθοδοι Διδασκαλίας και Αξιολόγησης για μια Δημοκρατική Εκπαίδευση” διάρκειας 3 μηνών | 100 ωρών, το οποίο παρακολουθούν δωρεάν όλοι και όλες οι σπουδαστές που επιλέγουν πρόγραμμα διάρκειας μεγαλύτερο των 6 μηνών.
