Γράφει ο Αναστάσιος Ασβεστάς
Η αποκατάσταση (rehabilitation) έχει ώς απώτερο σκοπό την επαναφορά της λειτουργικότητας του ατόµου (Nocon & Baldwin 1998; W.H.O., 2001). Με τον όρο επαγγελµατική αποκατάσταση (vocational rehabilitation) αναφερόµαστε (Selander, 1999) στις ιατρικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και επαγγελµατικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν µε στόχο την αποκατάσταση µεταξύ των ασθενών ή των τραυµατιών µε προηγούµενο ιστορικό εργασίας, της εργασιακής τους ικανότητας και των προϋποθέσεων για την επιστροφή στην αγορά εργασίας, δηλαδή σε µια εργασία ή σε θέση αναζήτησης για εργασία.
Κυρίαρχος στόχος της επαγγελµατικής αποκατάστασης είναι η βελτίωση της ικανότητας του ατόµου, ώστε να επιστρέψει σε µια ουσιαστική γι’ αυτό απασχόληση, να επιτρέψει στο άτοµο µε αναπηρία όχι µόνο να εξασφαλίσει, αλλά και να διατηρήσει µια κατάλληλη εργασία γι’ αυτό (I.L.O., 1998).
Όπως διαπιστώνουµε από έρευνα της Ε.Σ.Α.µεΑ (2005α) το εισόδηµα των ατόµων µε αναπηρία στην Ελλάδα προέρχεται από α) παθητικές πηγές (επιδόµατα, σύνταξη), β) ενεργητικές πηγές (εξαρτηµένη απασχόληση, αυτοαπασχόληση, επιχειρηµατική δραστηριότητα), γ) συµµετοχή τους 7 σε συνεταιρισµό. Ανάλογα κατηγοριοποιούνται οι πολιτικές για τα άτοµα µε αναπηρία, σε α) προνοιακές πολιτικές (επιδόµατα, συντάξεις), β) εργοδοτικές πολιτικές (επιχορήγηση επιχειρήσεων, υποστηριζόµενη απασχόληση), γ) πολιτικές προσφοράς εργασίας (αυτοαπασχόληση, επιχειρηµατική δραστηριότητα). Η προσέγγιση της εργασιακής ένταξης των Α.µεΑ. σχετίζεται µε τα µοντέλα της αναπηρίας, τα οποία ορίζουν µε διαφορετική οπτική την αναπηρία, τοποθετούν σε διαφορετική βάση τα προβλήµατα που τη συνοδεύουν και προτείνουν διαφορετικούς τρόπους διαχείρισής της. Τα µοντέλα της αναπηρίας είναι:
α) το ιατρικό, σύµφωνα µε το οποίο, ο άνθρωπος µε αναπηρία δοµείται ως ένα «αντικείµενο» της επιστήµης παραβλέποντας την κοινωνικοπολιτική-πολιτισµική ταυτότητα (Βλάχου, Διδασκάλου & Παπανάνου, 2012), καθώς εστιάζει στη «απόκλιση» ή στο «ελάττωµα» του ατόµου, σε σχέση µε αυτό που θεωρείται «φυσιολογικό», δίνοντας έµφαση στην βλάβη ή την πάθηση των οργάνων ή των λειτουργιών του ανθρώπου και στον τρόπο που πρέπει να «θεραπευτούν». Άρα προτείνεται η «θεραπεία» ή όταν αυτό δεν είναι εφικτό η φιλανθρωπία και η παροχή προνοιακών επιδοµάτων (Ε.Σ.Α.µεΑ. 2005β). Ο Λογαράς (2013) επισηµαίνει αυτό είχε ως αποτέλεσµα την υπερβολική εστίαση στην παροχή επαγγελµατικής κατάρτισης και επιδοµάτων (Ε.Σ.Α.µεΑ., 2005β), τον περιοροσµό παροχής ευκαιριών στα άτοµα µε αναπηρία να κάνουν τις δικές τους επιλογές και να είναι οικονοµικά αυτόνοµα, ενίσχυσε τις προκαταλήψεις των εργοδοτών για τις ικανότητές τους και ευνόησε την αποθάρρυνσή τους από οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσης των επαγγελµατικών προσόντων και δεξιοτήτων τους. Για το λόγο αυτό σύµφωνα µε το ιατρικό µοντέλο τα άτοµα µε αναπηρία σπάνια εργάζονται και όταν αυτό συµβαίνει συνήθως η εργασία λαµβάνει χώρα σε «ειδικούς» χώρους («προστατευµένα εργαστήρια»).
β) το κοινωνικό. Σύµφωνα µε το κοινωνικό µοντέλο, η αναπηρία δε θεωρείται ως το ατοµικό χαρακτηριστικό που δηµιουργεί τη συνθήκη, ώστε το άτοµο να διαφέρει από το µέσο όρο, αλλά ως το σύνολο των συνθηκών, που προκύπτει από την αδυναµία της κοινωνίας να προνοήσει και να παρέχει τις απαραίτητες υπηρεσίες για το άτοµο µέσα από τις κατάλληλα οργανωµένες δοµές της. Οι υπηρεσίες αυτές θα απευθύνονται σε κάθε άτοµο, άρα θα λαµβάνουν υπόψη και τις ανάγκες των ατόµων µε αναπηρίες (Σούλης, 2013 ; Anastasiou & Kauffman, 2013). Σύµφωνα µε το κοινωνικό µοντέλο (Λογαράς, 2013) απαιτείται κοινωνική δράση, ώστε να αναλάβει την ευθύνη της η κοινωνία να πραγµατοποιήσει όλες εκείνες τις µετατροπές του περιβάλλοντος που απαιτούνται για τη διασφάλιση της πλήρους συµµετοχής των ατόµων µε αναπηρία σε όλους τους τοµείς της κοινωνικής ζωής (Ε.Σ.Α.µεΑ., 2005β), συµπεριλαµβανοµένου και του τοµέα της απασχόλησης. Επισηµαίνεται ότι σύφωνα µε το κοινωνικό µοντέλο δίνεται έµφαση στις ατοµικές ανάγκες και ικανότητες, αλλά δεν οµαδοποιούνται, όπως στο ιατρικό µοντέλο, τα άτοµα µε αναπηρία µε βάση την κατηγορία της αναπηρίας τους (Λογαράς, ό.π.)
γ) το δικαιωµατικό, προέκυψε ως αποτέλεσµα της υπογραφής της Διεθνούς Σύµβασης για τα Δικαιώµατα των Ατόµων µε Αναπηρία, όπου µεταξύ άλλων αναγνωρίζεται το ανθρώπινο δικαίωµα των ατόµων µε αναπηρία στην ελεύθερη επιλογή, άρα και της ελεύθερης επιλογής τους στο επάγγελµα. Η επίτευξη αυτή προϋποθέτη ότι τα Συµβαλλόµενα Κράτη θα λάβουν τα 8 απαραίτητα µέτρα για την άρση όλων των εµποδίων (θεσµικών, φυσικών, αρχιτεκτονικών, ιδεολογικών κ.λπ.) (Λογαράς, 2013).
Με βάση τα παραπάνω, διαµορφώθηκαν και διαφορετικά µοντέλα για την εργασιακή ένταξη των Α.µεΑ., µεταξύ των οποίων τα κυριότερα είναι η ένταξη στην ανοιχτή αγορά εργασίας, η προστατευµένη απασχόληση, η υποστηριζόµενη απασχόληση και η κοινωνική επιχειρηµατικότητα (Ο’Reilly, 2007).
