Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης, Αναπληρωτής Καθηγητής, ΕΚΠΑ*
Μία ομάδα λειτουργεί ως βιωματικό εργαστήριο δια ζώσης ή online όταν (α) η συμμετοχή όλων είναι πάντα απαραίτητη, (β) τα μέλη γνωρίζονται και διασυνδέονται, και (γ) η μάθηση λαμβάνει χώρα μέσω μιας ενεργού και συνειδητής συμμετοχής του όλου προσώπου – με το πνεύμα, το μυαλό, την ενέργεια και το σώμα, περιλαμβάνοντας την αίσθηση και το συναίσθημα, τη διαίσθηση και τη φαντασία, τον προβληματισμό και τη διάκριση, καθώς και την πρόθεση και τη δράση (Heron, 1992).
Αυτό σημαίνει ότι ως βιωματικά εργαστήρια μπορούν να λειτουργούν διάφορων ειδών εκπαιδευτικές ή επιμορφωτικές συναντήσεις ομάδων όλων των ηλικιών και με ποικίλους σκοπούς. Αφορούν την τυπική και μη τυπική εκπαίδευση, την κατάρτιση, την επαγγελματική ανάπτυξη, την επιμόρφωση, τη θεραπεία, την κοινωνική αλλαγή και δράση, την προσωπική ανάπτυξη κ.ά.Οπωσδήποτε, η εφαρμογή τους επεκτείνεται και σε άλλα πλαίσια ομάδων, σε όποια γενικότερα σκοπεύουν στη χειραφετητική μάθηση, στη μάθηση μέσω της εμπειρίας και της συνδιαλλαγής, προκαλούν τον στοχασμό, τον αναστοχασμό και τη δράση, δηλαδή την αλλαγή (Dewey, 2016).
Τι εννοούμε με τους όρους «Βιωματική μάθηση» και «Βιωματικές τεχνικές»;
Με δεδομένη την επιστημονική έρευνα των David Kolb & Roger Fry (1975), Ikujiro Nonaka & Hirotaka Takeuchi (1995) και Mary Kalantzis & Bill Cope (2015), που στηρίζονται βέβαια στους John Dewey, Lev Vygotsky, Jerome Bruner, Kurt Lewin και Jean Piaget, η βιωματική μάθηση αποτελεί διεργασία μέσω εμπειριών που οδηγούν στον στοχασμό και αναστοχασμό της παλαιάς εμπειρίας, τη βίωση νέας εμπειρίας και τελικά στη δράση.
Η διεργασία αυτή στηρίζεται στην προηγούμενη γνώση του προσώπου και της ομάδας. Αυτή η εμπειρία νοηματοδοτείται με νέες αφηρημένες έννοιες ή θεωρίες, οι οποίες αναλύονται και αναπροσαρμόζονται δημιουργώντας νέους τρόπους και ενέργειες, δηλαδή νέες εμπειρίες. Οι νέες εμπειρίες μπορούν να δοκιμαστούν ή να διερευνηθούν περαιτέρω και να εφαρμοσθούν από το πρόσωπο και την ομάδα ώστε να ερμηνεύουν άλλες νέες εμπειρίες. Αυτός ο κύκλος βίωσης, νοηματοδότησης, ανάλυσης και εφαρμογής διενεργείται σε κάθε βιωματικό μάθημα-συνάντηση, όσο και αν διαρκεί. Στη διάρκεια ενός τέτοιου μαθήματος/συνάντησης/εργασίας κάθε πρόσωπο αποκτά γνώση μαζί με άλλους, από τους άλλους και με βάση όσα ήξερε, χρησιμοποιώντας όλες τις αισθήσεις του και τις νοημοσύνες του, ως όλος άνθρωπος. Το ίδιο το πρόσωπο οργανώνει τη γνώση του και την οικοδομεί άμεσα, εμπλεκόμενο στη διαδικασία της μάθησης. Κάθε πρόσωπο στην ομάδα οικοδομεί τη γνώση, άλλωστε, δι-υποκειμενικά, εφόσον διαδρά και συνδιαλέγεται με τα άλλα μέλη, ανάμεσα σε αυτά και με τον εμψυχωτή/την εμψυχώτρια, τον δάσκαλο/τη δασκάλα, τον επιμορφωτή/την επιμορφώτρια. Η μάθηση ολοκληρώνεται με τον αναστοχασμό των νέων εμπειριών, οι οποίες αποκτούν εκπαιδευτική αξία, όταν έχουν νόημα στο παρόν και στο μέλλον για τη ζωή του προσώπου, που εκπαιδεύεται.
Οι τεχνικές που υπηρετούν αυτή τη διαδικασία προέρχονται από ένα ευρύ πεδίο ερευνών και επιστημών της Παιδαγωγικής. Σε αυτές περιλαμβάνονται όποια τεχνική: (α) προσφέρει δυνατότητες συμμετοχής σε δραστηριότητες απόκτησης νέων ή/και ανάκλησης παλαιότερων πάσης φύσεως προσωπικών εμπειριών (αισθητηριακής, κοινωνικής, νοητικής, συναισθηματικής, πληροφοριακής/γνωσιακής, ηθικής, ψυχοκινητικής, καλλιτεχνικής, πολιτισμικής, περιβαλλοντικής, σωματικής, αξιακής, επικοινωνιακής, εργασιακής, κατασκευαστικής, τεχνολογικής, αποκαλυπτικής, δημιουργικής, παραγωγικής, συνθετικής κ.λπ. φύσης) εστιασμένων σε συγκεκριμένο τομέα, (β) εμπλέκει τους εκπαιδευόμενους σε διαδικασίες συστηματικής επεξεργασίας των ποικίλης φύσεως προσωπικών εμπειριών και δεδομένων για την επίτευξη εσωτερικής κατανόησής τους, (γ) στηρίζει τους εκπαιδευόμενους στη διαδικασία στοχαστικής εξέτασης των συμπερασμάτων τους, που αποτελεί τον πυρήνα της βιωματικής μάθησης, και (δ) ολοκληρώνει την εκπαιδευτική διαδικασία με την αξιοποίηση των νέων γνώσεων που προέκυψαν για την κατανόηση και τη διαχείριση νέων καταστάσεων.
Αυτές οι τεχνικές στηρίζονται στη θεωρία και πράξη:
-της βιωματικής μάθησης (experiential learning) (Kolb & Fry, 1975),
-της ανακαλυπτικής μάθησης (discovery learning) (Bruner, 1961),
-της μάθησης μέσω επίλυσης προβλημάτων (problem-based learning) (Barrows, 1996; Schmidt, 1983; Barrows & Tamblyn, 1980),
-της διερευνητικής μάθησης (Inquiry-based learning) (Rutherford, 1964; Schwab, 1960),
-της κονστρουκτιβιστικής μάθησης (constructivist learning) (Jonassen, 1991; vonGlasersfeld, 1991; Steffe & Gale 1995).
Με βάση τα παραπάνω βιωματική μάθηση μπορεί να επιτευχθεί σε δια ζώσης συναντήσεις προσώπων, αλλά και σε online συναντήσεις εξ αποστάσεως, αρκεί να τηρούνται οι παραπάνω προϋποθέσεις. Για αυτό το Learn INN Ε.Κ.Π.Α. από την αρχή βασίστηκε σε αυτή τη φιλοσοφία στο πρόγραμμα Εκπαίδευση στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων.
* Ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης είναι ο Επιστημονικός Υπέυθυνος του Learn Inn Ε.Κ.Π.Α. καθώς και ο Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος του σεμιναρίου Εκπαίδευση στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων
