Εναλλακτικό Μάθημα Θρησκευτικών. Νέα προοπτική στη θρησκευτική εκπαίδευση στο ελληνικό σχολείο

Γράφει ο Μάριος Κουκουνάρας Λιάγκης

Ένα εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών, που θα παρακολουθούν όσοι/ες απαλλάσσονται για «λόγους συνείδησης» από το Θρησκευτικό μάθημα, επειδή έχει κατά πλειονότητα Ορθόδοξο Χριστιανικό περιεχόμενο, φαίνεται να εισάγεται στο ελληνικό σχολείο. Πρόκειται για εξέλιξη που επήλθε από την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, 1478/2022 – Ακύρωση κοινής υπουργικής απόφασης, καθ’ ο μέρος με αυτήν ρυθμίζεται η απαλλαγή των μαθητών/μαθητριών από το μάθημα των θρησκευτικών, διότι πριν από την έκδοσή της δεν τηρήθηκε, ως ουσιώδης τύπος, η παροχή γνώμης της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.

Ποιο θα είναι το πλαίσιο για το εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών;

Μέχρι σήμερα η Πολιτεία δεν έχει προχωρήσει στη διαμόρφωσή του, αλλά οι ειδικοί, οι οποίοι για το μάθημα των Θρησκευτικών, προέρχονται από διάφορα επιστημονικά πεδία (εκπαίδευσης, θεολογίας, ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, νομικής κ.ά.) ορίζουν ότι ένα εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών αναγκαστικά θα πρέπει να διαμορφωθεί με όσα ορίζονται από:

α) την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπου  αναγράφεται με σαφήνεια στα άρθρα 2 και 18 το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία, και παράλληλα στο άρθρο 26, που αφορά στην εκπαίδευση, τονίζεται η ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου μέσα σε πλαίσιο κατανόησης, ανεκτικότητας, σεβασμού και  φιλίας ανάμεσα σε όλα τα έθνη και σε όλες τις φυλές και τις θρησκευτικές ομάδες. Στο ίδιο άρθρο τονίζεται ότι η στοιχειώδης εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και επιπλέον ότι οι γονείς έχουν, κατά προτεραιότητα, το δικαίωμα να επιλέγουν το είδος της παιδείας που θα δοθεί στα παιδιά τους.

β) την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπου στην α’ παράγραφο του άρθρου 9  αναφέρει χαρακτηριστικά ότι κάθε άτομο δικαιούται ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και των εκδηλώσεων θρησκείας ή πεποιθήσεων, που εξωτερικεύονται μεμονωμένα, συλλογικά, κατ’ ιδίαν, μέσω της λατρείας, της παιδείας και της άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών,

γ) το Σύνταγμα της Ελλάδος , που αναφέρεται στην Εκπαίδευση και τον σκοπό της, που είναι η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης (άρθρ. 16),

β) τον Ν.1566, ο οποίος αναφέρεται στην απαραβίαστη ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης στον γενικό σκοπό της εκπαίδευσης,

γ) τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ειδικά την απόφαση Παπαγεωργίου και άλλων κατά της Ελληνικής Δικαιοσύνης σχετικά με την απαλλαγή και το μάθημα των Θρησκευτικών,

δ) τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας 1749 και 1750/2020 σχετικά με τα τότε νέα Προγράμματα Σπουδών των Θρησκευτικών, τα οποία κρίθηκαν αντισυνταγματικά,

ε) τα Μεταβατικά Προγράμματα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών (2020) και τις αποφάσεις-προτάσεις της επιτροπής εμπειρογνωμόνων σχετικά με τα μεταβατικά ΠΣ και την απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών,

στ) το νέο γενικό πλαίσιο της Εκπαίδευσης και τα νέα Προγράμματα Σπουδών θρησκευτικών για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση που δημοσιεύθηκαν σε ΦΕΚ το 2021 και αναμένεται να αναθεωρηθούν μετά την πιλοτική τους εφαρμογή το 2022 και

ζ) τη Σύσταση 12(2008) του Συμβουλίου της Ευρώπης που είναι δεσμευτική για την ελληνική Πολιτεία και αφορά την υποχρεωτική διδασκαλία των θρησκειών και κοσμοαντιλήψεων στο σχολείο, αλλά  και τον Οδηγό του Τολέδο του Συμβουλίου της Ευρώπης-Toledo Guiding Principles on Teaching about Religions and Beliefs in Public Schools.

Γίνεται σαφές ότι το εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών δεν είναι μία εύκολη υπόθεση,  αφού αφορά όλους/ες όσοι/ες απαλλάσσονται-εξαιρούνται από το υποχρεωτικό μάθημα Θρησκευτικών είτε σχετίζονται με κάποια θρησκεία ή όχι, είτε είναι πιστοί ή όχι, είτε είναι άθεοι, αγνωστικιστές, αλλόθρησκοι, αλλόδοξοι κ.λπ.

Αυτό, όμως που είναι σαφές από τα παραπάνω είναι το εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών πρέπει να είναι ισότιμο μάθημα με το μάθημα Θρησκευτικών, υποχρεωτικό και αυτό και να το προσφέρει η Πολιτεία, όπως το μάθημα των Θρησκευτικών από όπου για «λόγους συνείδησης» ζητούν εξαίρεση. Και μιλάμε για εξαίρεση αφού πια με το εναλλακτικό μάθημα δεν απαλλάσσονται από τα θρησκευτικά, απλά θα παρακολουθούν διαφορετικά Θρησκευτικά και όχι κάποιο άλλο μάθημα ή μάθημα ουδέτερο και μη ισότιμο, όπως είναι η Ηθική ή η Κοινωνιολογία της Θρησκείας κ.ά. Τέτοιου είδους μαθήματα προσφέρονται σε χώρες όπου το μάθημα των Θρησκευτικών εξαντλεί την ομολογιακή προσφορά διδασκαλίας σε κάθε θρησκευτική κοινότητα ξεχωριστά και όσοι/ες απομένουν παρακολουθούν Ηθική. Αυτές είναι κυρίως χώρες με προτεσταντική ιστορία, πολυομολογιακό μάθημα που το διοργανώνουν οι θρησκευτικές κοινότητες (π.χ. Γερμανία, Αυστρία, Φινλανδία κ.ά.) ή Καθολικές χώρες με προαιρετικό μάθημα (π.χ. η Ιταλία). Στην Ελλάδα το  μάθημα των Θρησκευτικών και προφανώς το εναλλακτικό μάθημα Θρησκευτικών ευτυχώς αποτελεί ευθύνη της Πολιτείας.