Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση

Ποιες είναι οι κατηγορίες των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών;

Με βάση την ελληνική νομοθεσία αλλά και τα διεθνή ταξινομικά συστήματα (π.χ. DSM-5, American Psychiatric Association [APA], 2013) μπορούμε να ταξινομήσουμε τις αναπηρίες και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε κατηγορίες: 

•  Νοητική Αναπηρία (Νοητική Καθυστέρηση)
• Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)
• Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες (ΕΜΔ)
• Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)
• Διαταραχές Επικοινωνίας (Διαταραχές λόγου και ομιλίας)
• Συναισθηματική ή συμπεριφορική διαταραχή
• Αισθητηριακές Αναπηρίες Ακοής
• Αισθητηριακές Αναπηρίες Όρασης
• Κινητικές Αναπηρίες
• Πολλαπλές αναπηρίες
• Χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα
• Νοητικές ικανότητες & ταλέντα (χαρισματικότητα).

Η ύπαρξη αναπηρίας και ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, δεν σημαίνει ότι το άτομο μειονεκτεί σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης και σε όλα τα περιβάλλοντα.

Η «ετικετοποίηση» με βάση το ιατρικό μοντέλο μήπως στιγματίζουν αυτούς τους ανθρώπους;

Η χρήση συγκεκριμένων ιατρικών όρων για την ταξινόμηση της αναπηρίας και των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών έχει δεχθεί έντονη κριτική, αφού παραπέμπει στο ιατρικό μοντέλο το οποίο κυριαρχούσε για δεκαετίες στο πεδίο της ειδικής αγωγής. 

Οι «ετικέτες»: 

• στιγματίζουν το παιδί και την οικογένειά του,
• επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεκτίμησή του,
• εστιάζουν στις δυσκολίες του μαθητή/της μαθήτριας, αγνοώντας τις δυνατότητές του,
• αυξάνουν τον κίνδυνο οι εκπαιδευτικοί να έχουν χαμηλές προσδοκίες και να αποδίδουν τις δυσκολίες του εξ ολοκλήρου στη διαταραχή, παραβλέποντας τις ευθύνες της εκπαιδευτικής διαδικασίας,
• δημιουργούν τη λανθασμένη εντύπωση πως όλα τα παιδιά με μια συγκεκριμένη διάγνωση αποτελούν ομοιογενή ομάδα με ίδια χαρακτηριστικά και ανάγκες, αγνοώντας την εξατομίκευση.

Παρά τα μειονεκτήματά τους, οι «ετικέτες»  εξακολουθούν να έχουν χρηστική αξία. Βοηθούν στη διάγνωση των δυσκολιών ενός ανθρώπου, άρα και στην ένταξή του σε μια κατηγορία ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Αυτή αποτελεί το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των δυσκολιών του στην εκπαίδευση. Το ζήτημα, ενδεχομένως, δεν είναι η ονομασία που θα χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών/τριών, αλλά η οργάνωση και έγκαιρη παροχή της κατάλληλης υποστήριξης που θα τους επιτρέψει να αξιοποιήσουν στο μέγιστο τις δυνατότητές τους.

Στην Ελλάδα ποιοι μπορούν να διοριστούν στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά ανθρώπους με αναπηρία;

Με βάση τον Ν. 4589/2019 (Κεφ. Ε) και τις αλλαγές του από τον Ν. 4823/2021 οι εκπαιδευτικοί στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση διορίζονται από τους αξιολογικούς πίνακες Α΄ (γενικής εκπαίδευσης) και  Β΄ (ΕΑΕ).  Σε αυτούς κατατάσσονται όσοι/όσες έχουν εξειδίκευση στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση με πτυχίο ή πτυχίο διετούς μετεκπαίδευσης στην ΕΑΕ των Διδασκαλείων ή μεταπτυχιακό τίτλο ή διδακτορικό δίπλωμα,

Για την αξιολογική κατάταξή τους, ανάμεσα σε άλλα μοριοδοτείται και σε αυτόν τον πίνακα με δύο μόρια “Επιμόρφωση Α.Ε.Ι. ή άλλου φορέα του δημόσιου τομέα που εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, διάρκειας τουλάχιστον τριακοσίων (300) ωρών, που πραγματοποιήθηκε σε χρονικό διάστημα τουλάχιστον επτά (7) μηνών” 

Αν οι λειτουργικές ανάγκες δεν καλύπτονται από τον αξιολογικό πίνακα Β΄, προσλαμβάνονται ως προσωρινοί αναπληρωτές ή ωρομίσθιοι κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους, εκπαιδευτικοί που εντάσσονται στον επικουρικό αξιολογικό πίνακα Γ’. Σε αυτόν μπορεί να ενταχθεί κάποιος/α αν:

• κατέχει πιστοποιητικό παρακολούθησης σεμιναρίου επιμόρφωσης – εξειδίκευσης στην Ε.Α.Ε. από Α.Ε.Ι. ή άλλον φορέα του δημόσιου τομέα που εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, διάρκειας τουλάχιστον τετρακοσίων (400) ωρών που πραγματοποιήθηκε σε χρονικό διάστημα τουλάχιστον επτά (7) μηνών ή
• έχει προϋπηρεσία τουλάχιστον ενός διδακτικού έτους (10 μήνες) στην Ε.Α.Ε. ή 
• είναι εκπαιδευτικός γονέας παιδιών με ποσοστό αναπηρίας εξήντα επτά τοις εκατό (67% ) και άνω. 

Είναι, λοιπόν, στο χέρι του καθενός και της καθεμίας να ασχοληθεί με την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Η προκατάληψη και το στίγμα των ανθρώπων με αναπηρία σχετίζονται περισσότερο με την αποδοχή της διαφορετικότητας σε σχολικό και κοινωνικό επίπεδο και λιγότερο με την ορολογία που χρησιμοποιείται. Αν η αποδοχή της διαφορετικότητας δεν καλλιεργηθεί τόσο στις σχολικές κοινότητες όσο και στους πολίτες μιας κοινωνίας, η αντικατάσταση ενός όρου δεν θα μειώσει τις αρνητικές του προεκτάσεις, καθώς και ο νέος όρος σταδιακά θα αποκτήσει την ίδια αρνητική αξία.